بررسی سلسله مراتب نشانداری در زبانهای ایرانی نو شمال غربی

سلسله مراتب نشانداری درجات قراردادی شدن بسامد کنش عناصری را نشان می دهد که حوزه های معنایی و یا دستوری یکسان دارند. به عنوان مثال در حوزه ی شمار، اسامی مفرد بسامد بیشتری نسبت به اسامی جمع و اسامی جمع بسامد بیشتری نسبت به اسامی مثنی دارند، در سلسله مراتب حالت، حالت فاعلی بسامد بیشتری نسبت به حالت رایی و برایی دارد و در سلسله مراتب جنس، بسته به زبان، یا جنس مذکر بی نشان است یا جنس مونث. حال، اگر ترکیبی از ویژگی های صرفیِ جنس و حالت را در سلسله مراتب شمار در نظر بگیریم، انتظار می رود شمار مفرد تمایزهای صرفی بیشتری را در سطح زبان ها در خود حفظ کرده باشد. به عنوان مثال، ضمایرفاعلی سوم شخصِ زبان انگلیسی در شمار مفرد (he, she, it) تمایز جنس را در خود دارند، اما در شمار جمع (they) تمایز جنس را نشان نمی دهند. هدف پایان نامه حاضر بررسی سلسله مراتب نشانداری در صرف اسم و ضمیر زبان های ایرانی نو شمال غربی شامل کردی سورانی، کرمانجی، تالشی، تاتی، گیلکی، هورامی، مازندرانی ، بلوچی و زازاکی است. همچنین، برای تکمیل بحث درزمانی از صرف اسم و ضمیر زبان های اوستایی، فارسی باستان، فارسی میانه و پارتی نیز استفاده شده است. اصل کاستن صورت های هاوکینز (2004) مبنای تعیین موارد نشانداری در صرف اسم و ضمیر این زبان ها بوده است. این اصل با استفاده از پیش بینیِ فهرست صرفی و پیش بینی تمایزهای کاهنده به بررسی موارد نشانداری در صرف اسم و ضمیر زبان ها می پردازد. بر اساس پیش بینی فهرست صرفی، اگر قرار باشد، به عنوان مثال، در سلسله مراتب حالت تلفیق صورت گیرد، این تلفیق حالت باید در مراتب پایین سلسله مراتب حالت، یعنی حالت برایی صورت گیرد و این حالت باید در حالت رایی ادغام شود. بر اساس پیش بینی تمایزهای کاهنده، در سلسله مراتب شمار، تمایزهای صرفیِ جنس و حالت در شمار مفرد بیشتر از شمار جمع است. در سلسله مراتب حالت تمایزهای صرفی جنس و شمار در حالت فاعلی بیشتر از حالت رایی و برایی است و در سلسله مراتب جنس، بسته به زبان، تمایزهای صرفی در جنس مذکر یا مونث بیشتر است. در بررسی پیش بینی فهرست صرفی در مقوله اسم و ضمیر زبان ها، داده های همه زبان ها حاکی از رعایت الگوهای مجاز تغییر در الگوی حالت است و هیچ کدام از زبان-های مورد مطالعه در این تحقیق از الگوهای مجاز حالت تخطی نکرده اند. بررسی پیش بینی فهرست صرفی در زبان-هایی که ساخت کنایی گسسته دارند، نشان می دهد که بجز در ساخت های کنایی بی نشان در هورامی، در سایر زبان ها از تغییرات مجاز در الگوی حالتِ زبان های کنایی تبعیت شده است. بررسی پیش بینی تمایزهای کاهنده در ضمیر سوم شخص زبان های مورد مطالعه نشان می دهد که در سلسله مراتب شمار، تمایزهای صرفیِ جنس و حالت در شمار مفرد یا بیشتر از شمار جمع است یا با آن مساوی است. در سلسله مراتب حالت، به جز در زبان های فارسی باستان (احتمالاً به دلیل پیکره محدود زبانی)، کرمانجی، بلوچی و گویش های ابراهیم آبادی، دانسفانی و خیارجی از زبان تاتی، در سایر زبان ها تمایزهای صرفی در حالت فاعلی یا بیشتر از حالت رایی و برایی است یا با آنها مساوی است و در سلسله مراتب جنس، داده های زبان هایی که جنس دستوری را حفظ کرده اند، حاکی از حفظ تمایزهای صرفی بیشتر یا برابر در جنس مذکر نسبت به جنس مونث است. بررسی پیش بینی تمایزهای کاهنده در صرف اسم زبان های مورد مطالعه نشان می دهد که در سلسله مراتب شمار، بجز در مرحله ی دوم ایرانی میانه غربی، در سایر زبان ها تمایزهای صرفی در شمار مفرد یا بیشتر از شمار جمع است یا با آن برابر است. در سلسله مراتب حالت در زبان های اوستایی، فارسی باستان، زازاکی، کرمانجی، مراحل اول و دوم ایرانی میانه غربی و بلوچی تمایزهای صرفی در حالت فاعلی کمتر از حالت های رایی و برایی است که منطبق با پیش بینی تمایزهای کاهنده نیست. در سایر زبان ها، تمایزهای صرفی در حالت فاعلی یا بیشتر از حالت های رایی و برایی است یا با آنها یکی است. در سلسله مراتب جنس تمام زبان هایی که تمایز جنس را دارند، تمایزهای صرفی در جنس مذکر یا بیشتر از جنس مونث است یا با آن برابر است که نشان می دهد جنس مذکر بی نشان است.